تیرویید وعقب ماندگی ذهنی در نوزادان
تیرویید وعقب ماندگی ذهنی در نوزادان قدم نورسيده مبارک! نوزادتان بعد از 9 ماه دعا و مراقبت به دنيا آمده است. چه آزمايشي برايش انجام داده‌ايد؟ آيا مي‌دانيد در کشورهاي توسعه‌يافته، براي تشخيص حدود 23 بيماري، در همان دوران نوزادي، آزمايش‌هاي بيماريابي يا غربالگري انجام مي‌دهند؟
يکي از مهم‌ترين بيماري‌هايي که ممکن است عامل عقب‌ماندگي شود، کم‌کاري غده تيروييد است که براي نوزادان انجام مي‌گيرد و با تشخيص زودهنگام و درمان اين بيماري مي‌توان از بروز عوارض خطرناک آن جلوگيري کرد.
در اين باره دکتر اکبر کوشان‌فر، متخصص کودکان توضيح مي دهند:
کم‌کاري مادرزادي تيروييد شايع‌ترين علت قابل پيشگيري عقب‌ماندگي ذهني نوزادان است. در زماني که عقب‌ماندگي ظاهر مي‌شود، درمان بي‌فايده است، اما در موقع تولد به راحتي با يک آزمايش ساده از روز سوم تا پنجم بعد از تولد قابل شناسايي است و با درمان سريع مي‌توان از بروز اين معضل پيشگيري نمود و هر گونه تاخير در درمان آن، از ضريب هوشي و سلامتي نوزادان خواهد کاست.
علت بيماري چيست؟
هرگاه به دليلي غده تيروييد نوزاد قادر به توليد هورمون تيروييد (تيروکسين) به اندازه کافي نباشد يا هورمون تيروييد در بدن به درستي فعاليت نکند، کم‌کاري تيروييد اتفاق مي‌افتد. هورمون تيروييد يکي از هورمون‌هاي مهم در رشد و تکامل نوزاد است و کمبود اين هورمون عوارضي مانند عقب‌ماندگي ذهني، کوتاهي قد ، ناشنوايي ، اختلال گفتار و بعضي از بيماري‌هاي مغزي و عصبي را به دنبال دارد.
با انجام يک آزمايش ساده در فاصله روزهاي 3 تا 5 بعد از تولد مي‌توان به وجود کم‌کاري مادرزادي تيروييد پي برد.
اين آزمايش با گرفتن چند قطره خون از پاشنه پاي نوزاد انجام مي‌شود. اين نمونه‌گيري ساده، بي‌خطر و به حدي کم درد است که گاه حتي نوزاد از خواب بيدار نمي‌شود.
نتيجه اين آزمايش 48 ساعت بعد مشخص شده و در صورت وجود کم‌کاري مادرزادي تيروييد در نوزاد، بلافاصله اقدامات درماني شروع مي‌شود. لذا خواهشمند است روز سوم بعد از تولد فرزندتان، به نزديک‌ترين مرکز بهداشتي درماني محل زندگي خود مراجعه نماييد.
کم‌کاري مادرزادي تيروييد
به مواردي از کم‌کاري تيروييد (هيپوتيروئيدي) گفته مي‌شود که قبل از تولد و يا در زمان تولد وجود داشته باشد. هورمون‌هاي تيروييد نقش عمده‌اي را در رشد و تکامل تمام اعضاي بدن به خصوص سيستم عصبي مرکزي هر فرد به عهده دارند. اين نقش از هفته 11جنيني آغاز شده و تا آخر دوران رشد و بلوغ جسمي و رواني فرد ادامه مي‌يابد.
در دوران جنيني اگر غده تيروييد بنا به هر دليلي تشکيل نشود، مقدار اندکي هورمون تيروکسين از مادر به جنين منتقل مي‌شود که ممکن است براي رشد جسمي و عصبي جنين کفايت کند، اما در دوران بعد از تولد در صورت ادامه وضعيت فوق و عدم درمان سريع و به موقع، فقدان و يا کمبود هورمون تيروييد، تاثير شديدي روي رشد سلول‌هاي عصبي و ارتباط‌هاي بين سلول‌هاي عصبي مي‌گذارد.
هيپوتيروييدي نوزادان
هيپوتيروئيدي نوزادان، بيماري‌اي است که در حدود 5 درصد موارد، در روزهاي اول بعد از تولد داراي علايم و نشانه است. اين علايم معمولاً کم و غيراختصاصي هستند. معمولاً بيماري در روزهاي اول بعد از تولد به ندرت تشخيص داده مي‌شود، به طوري که تنها 10 درصد نوزادان بيمار در ماه اول زندگي شناسايي مي‌شوند، بنابراين نوزاد مبتلا تشخيص داده نمي‌شود و به علت اين کم‌کاري غده تيروييد، دچار عقب‌ماندگي جسمي و ذهني خواهد شد و به مرور علايم تاخير در رشد عقلي کودک به صورت تأخير در گردن گرفتن نوزاد، کاهش فعاليت، خواب آلودگي و … خود را نشان خواهد داد.
در حال حاضر تقريباً تمامي کشورهاي صنعتي جهان، برنامه غربالگري نوزادان را به طور اجباري انجام مي دهند.
کم‌کاري مادرزادي تيروييد يکي از علل مهم و قابل پيشگيري عقب‌افتادگي ذهني در نوزادان است که در صورت تشخيص و درمان به موقع، از عوارض بيماري پيشگيري به عمل مي‌آيد. ميزان بروز هيپوتيروييدي نوزادي در دنيا، 1 در هر 3000 تا 4000تولد زنده است و در مطالعات انجام شده در ايران اين نسبت، 1 به 1000 است. نسبت سود هزينه غربالگري کم‌کاري مادرزادي تيروييد در کشورهاي توسعه يافته در مقايسه با عدم انجام آن 10 به 1 است. اين نسبت در کشورهاي در حال توسعه از 7 تا 11 به 1 متفاوت بوده است.
اجراي برنامه غربالگري کم‌کاري مادرزادي تيروييد نوزادان در استان گيلان در سال‌هاي 85 و 86 علاوه بر شناسايي 50 بيمار که به اندازه جمعيت يک آسايشگاه نگهداري از کودکان عقب مانده است، باعث جلوگيري از هزينه‌هاي احتمالي و پيشگيري از مشکلات روحي و رواني خانواده‌هاي اين نوزادان گرديد.
برنامه كم كاري مادرزادي تيروييد نوزادان در حال حاضر در همه استان‌هاي كشور و براي تمامي نوزادان زنده به دنيا آمده ارايه مي‌شود كه با گذشت سه سال از اجراي اين برنامه، بيش از يك ميليون و 600 هزار نوزاد غربالگري شده و 3 هزار و 990 بيمار شناسايي و تحت درمان قرار گرفته‌اند.
همچنين برنامه كنترل بيماري فنيل كتون اوري يا پي‌کي‌يو (يك بيماري ارثي است كه از پدر و مادر به فرزند منتقل مي‌شود و به علت كمبود نوعي آنزيم در كبد نوزاد به وجود مي‌آيد. نوزاد مبتلا به علت كمبود اين آنزيم، قادر به هضم فنيل‌آلانين نيست) از سال 85 با سه استراتژي ساماندهي خدمات باليني بيماران در سراسر كشور، پيشگيري از طريق مشاوره ژنتيكي براي تمامي بيماران و خانواده‌هايشان و بالاخره غربالگري نوزادان از نظر پي‌کي‌يو در استان‌هاي تهران، فارس و مازندران آغاز شد. در اين برنامه با شناسايي نوزادان مبتلا به فنيل كتون اوري از عقب‌ماندگي ذهني و جسمي بعدي بيماران پيشگيري مي‌شود كه تا كنون نزديك به هزار بيمار شناسايي و تحت درمان قرار گرفته‌اند.
